Geweld en Godsdienst?

Gewelddadige godsdiensten?
De laatste tijd hoor je nogal eens op de radio een reclameboodschap van het Humanistisch Verbond. Dat Verbond vraagt om steun want “het geluid van religies klinkt steeds harder”. De bedoeling van het Humanistisch Verbond is duidelijk: ze wil leden werven. En dat schijnt ook nodig te zijn, want deze vereniging lijdt een zieltogend bestaan en kan best wat fris en nieuw bloed gebruiken. Van mij mag het. Het Verbond is een keurige organisatie die veel goed doet. Alleen al door de aan haar gelieerde organisatie voor ontwikkelingssamenwerking, HIVOS. Nee, ik gun het Verbond veel enthousiaste leden. Daar gaat het niet om. Mijn kriebel begint bij het horen van hun bewering over de hardheid van de geluiden van religies. Wat bedoelen ze hiermee? Misschien hebben ze het over het vinnige debat over de Islam in de Nederlandse samenleving. Of wellicht over het feit dat de Christen Unie nu in de regering zit en het debat over ethische kwesties wat meer in het openbaar gevoerd wordt. Scheert het Verbond alle religies over een kam? Waar ook ter wereld? Hoe zit dat eigenlijk?
Over de hardheid van religies is al veel nagedacht en opgeschreven. De standpunten lopen zeer uiteen. Een van de meest gehoorde theorieën is, dat het vooral de monotheïstische religies zijn, die hard en autoritair zijn en snel tot het gebruik van geweld tegen andersdenkenden overgaan. Deze godsdiensten kennen immers een absolute godheid, die in het totale beeld de bovenste plaats in de hiërarchie inneemt. Een andere godheid is per definitie daaraan ondergeschikt. Anders gezegd: de eigen godsdienst is superieur aan alle andere en de eigen godheid is beter en machtiger dan alle andere die als vals en onecht worden gezien. In de Bijbel worden die andere goden afgoden genoemd. Afgoden, die bestreden en vernietigd moeten worden. En zo kon het gebeuren dat de christenen onder het uiten van de strijdkreet “God wil het” ten strijde trokken tegen de Moslims die zich met de leuze “God is groot” verdedigden. Zo hebben religieuze fanatici van deze godsdiensten elkaar bestreden, gelegitimeerd door de grootheid van hun respectieve goden en vervuld van de opdracht om afgoden en hun aanhangers te vernietigen. Zou de theorie dat de monotheïstische godsdiensten het meest autoritair en gewelddadig zijn dus kloppen? Je zou het haast denken. Maar hoe zit het dan met die andere wereldgodsdiensten? Zijn het Hindoeïsme en het Boeddhisme zo vredig van aard? Deze godsdiensten kennen als zodanig geen absolute alleenheerser. In het Boeddhisme speelt het begrip godheid nauwelijks een rol en het Hindoeïsme kent een veelvoud van goden, hoewel gezegd wordt dat al die verschillende goden facetten vormen van een centrale godheid. Zouden de volgelingen van deze twee grote godsdiensten minder hard, autoritair en gewelddadig zijn dan Christenen, Moslims en Joden? De wereld van vandaag rondkijkend leert al snel dat dit niet het geval is. Boeddhistische landen als Birma, Vietnam en Japan zijn niet vredelievender dan Spanje, Marokko en Israel. De afgelopen week zijn de slachtoffers van de Japanners in de Tweede Wereldoorlog herdacht. De wreedheden in de gevangenkampen werden begaan door boeddhisten. Voordat de zelfmoordpiloten zich met hun vliegtuigen op de Amerikaanse oorlogsschepen stortten, was er een afscheidsdienst onder leiding van een boeddhistische priester. En de verschrikkingen van de Vietnam-oorlog en het regime van Pol Pot in Cambodja staan de meesten van ons nog vers voor ogen. En het Hindoeïsme? Van tijd tot tijd steekt in het grootste hindoeïstische land India religieus geweld de kop op. Fanatieke en fundamentalistische hindoes verzamelen zich en steken kerken en moskeeën in brand en vermoorden moslims en christenen. Op het tweede gezicht lijkt dus de theorie dat de monotheïstische godsdiensten gewelddadiger zouden zijn dan andere geen stand te houden. En hoe zit het dan met de niet-gelovigen, waar het Humanistisch Verbond voor staat? Niet veel beter. Hitler had zich uitdrukkelijk van het christendom en andere godsdiensten afgewend. Stalin, hoewel oud-priesterstudent, vertegenwoordigde een atheïstisch bewind. En zo zijn er meer recente voorbeelden.
Nee, het Humanistisch Verbond kan beter een andere wervingsslogan verzinnen. Want het zich beter achten van anderen is geen specifieke eigenschap van een of meer specifieke godsdiensten. Het zijn de gelovigen zelf, die het doen. Het kwaad in de mens maakt gebruik van de eigen en andermans godsdienst om zich te rechtvaardigen. Ook als dat als zodanig niet beleefd wordt. De strijd tegen hardheid en geweld kan dan ook alleen maar gevoerd worden tussen mensen onderling. Dat mensen zich daarbij geïnspireerd weten door hun godsdienst is mooi meegenomen, maar niet noodzakelijk.
Piet Kruizinga.