Centraal Weekblad - Columns.

Helden.
Velen van ons kennen de avonturen van Asterix en Gobelix. Twee Gallische helden die de strijd tegen de eeuwigdurende belegering van hun dorp door de Romeinen leiden. Soms verschijnt in hun verhalen het dorpshoofd. Op hoogtijdagen en belangrijke gebeurtenissen wordt deze op een schild gehesen en door een viertal potige en bebaarde krijgers gedragen. Zo heeft hij een goed overzicht en kan de dorpsbewoners toespreken. Maar steevast gebeurt er dan wat bijzonders. De aandacht van de dragers verschuift naar iets of iemand anders. En voordat zij er erg in hebben glijdt het schild weg en valt het dorpshoofd op de grond. Daar ligt hij dan; in het stof en er is niemand meer die acht op hem slaat.
Deze maanden zit ik in Hyderabad, in het zuiden van India. Ik probeer wat te leren hoe ze hier proberen om de voortdurend terugkerende gewelddadigheden tussen Moslims en Hindoes te keren; hoe vrede en geweldloosheid een kans te geven en hoe, als het even kan, verzoening te bevorderen. Dat is wel nodig ook. Want deze grond is doordrenkt van het bloed van talloze wederzijdse moordpartijen. Kort geleden maakte ik de viering van de zoveelste geboortedag van Ghandi mee. Ghandi is een held en een heilige in India (en daarbuiten). Zijn doorgroefde gezicht prijkt op elk bankbiljet. Iedere plaats van enige omvang heeft wel een standbeeld van hem. Meestal hetzelfde beeld: een oude, kale man, gehuld in wat lappen, al lopend leunend op een lange houten stok. Het klassieke beeld van een geweldloosheid predikende leidsman op weg naar de onafhankelijkheid van zijn volk van Groot Brittannië, op weg naar zijn plaats als Vader des Vaderlands. De viering van zijn geboortedag is een nationale feestdag. Velen hebben een vrije dag. En de scholen hebben hun vieringen met zang en dans. Zo’n viering mocht ik meemaken. Eerst werd er een kaars ontstoken bij een met bloemen versierd portret van de Mahatma. Een mooi gebaar overigens; zouden wij ook eens vaker moeten doen. Dat de kaars onmiddellijk uitging door de wind, deerde niemand. Daarna kwam het hele scala van liedjes, voordrachten en dansjes. Allemaal ter ere van de grote Ghandi, die zo’n voorbeeld was voor iedere Indiër. Die avond woonde ik ook een min of meer officiële viering van de geboortedag bij. Voor een halfgevulde zaal hielden enkele oudere notabelen lange toespraken. Er was een kleurrijk en beweeglijk ballet en tot slot blies een doedelzakband er lustig op los. Het schild werd hoog geheven.
Maar de tijden zijn veranderd. De uitdagingen voor India in Ghandi’s tijd zijn een andere dan die van nu. India is geen Brits wingewest meer, maar een opkomende grootmacht, die weldra Europa en Japan voorbij zal streven. De Hoogovens van IJmuiden zijn in Indiase handen en Indiase zakenlieden zijn kind aan huis bij westerse regeringsleiders. Zij hebben atoomwapens en een heus ruimtevaartprogramma. Maar ze hebben ook honderden miljoenen straatarme plattelandsbewoners die zich afvragen wanneer ook zij kunnen profiteren van de groeiende economie en de toenemende welvaart. Sinds 1947, de onafhankelijk van India, is de praktijk een geheel andere dan een geweldloze. Die zelfstandigheid en de scheiding van Brits Indie tussen India en Pakistan ging gepaard met miljoenen doden en nog meer verdrevenen. Sindsdien zijn er oorlogen gevoerd met Pakistan en China. Een nieuwe en verwoestender oorlog dreigt. En overal in het immense land woeden er gewapende opstanden. Hier in Andra Pradesh, waarin Hyderabad ligt, tot in Kashmir en Nagaland. De volgelingen van Ghandi zijn alles behalve geweldloos.
Tegelijkertijd komt de handel en wandel van Ghandi onder toenemende kritiek te staan. Is geweldloosheid wel altijd de enige weg? Is de minst gerechtvaardigde vrede wel altijd beter dan de meest gerechtvaardige oorlog? En wat waren de opvattingen van Ghandi over de positie van de vrouwen in de Indiase samenleving? Elke dag staan er in de kranten berichten over vrouwen die zichzelf doden om te ontkomen aan verder huiselijk geweld. Of die zogenaamd per ongeluk gedood worden vanwege de bruidsschat. Draagt Ghandi daar medeverantwoordelijkheid voor? En dan zijn mening over de “onaanraakbaren”, de talloze kastelozen, veroordeeld tot een bestaan aan de rand van de samenleving. Tot op de dag van vandaag is hun positie problematisch ondanks alle officiële o begint het schild waarop Ghandi staat, te hellen. Zal hij spoedig vallen in het stof net als zijn Gallische medeheld?
Dichter bij huis hebben we ook zo onze helden. Kijk maar eens naar de politiek. Waar zijn mannen als Lubbers en Pronk? Vrouwen als Ayaan Hirsi Ali? Beginnen hun schilden ook al hellen of zijn ze al gevallen? En wat overkomt U en mij of wat is ons al overkomen?
Piet Kruizinga.